Evet arkadaşlar tıp fakültesini yazdığınız için okumayı çok sevdiğinizi(!) bildiğimden bu sefer uzun uzuuun yazmayacağım desem şaka olur,beklenti “pratik noktalar”olarak tabi ki ancak bir hastalığı tedavi etmeden önce ne olduğunu bilmek gerekir ki o na göre tedavi etmek lazım(bu yüzden tıpda ilk 2 sene önce normali,sonra patolojiyi,sonra da tedaviyi öğreniyoruz,yoksa ver fito+ağrı kesici yolla değil işimiz 🙂 öyle olsa eczacılar çok güzel veriyor zaten:) kime fito+ağrı kesici,kim öncelikli,kim sevk edilmeli vs bilmezsek haberdeki konuya benzer vakalar “malesef” başımıza da gelebilir ve hesap verebiliriz.Nedir ?Ne yapılmalı? Ne zaman sevk? Bazı noktaları vurgulayacağım,dikkatinizden kaçmasın diye,bildiğiniz üzere bilgi bazen ayrıntıda gizli kalabiliyor.Bence okuyun derim “bilmediğiniz bişey öğrenir iseniz” BEĞEN meyi unutmayın,2.kısmını yazmama(UĞRAŞIP UĞRAŞMAYACAĞIMA :)) adyuvan olacaktır.İyi çalışmalar dilerim.Buyrun başlıyoruz;
NEDİR YANIK?
TANIM: Deri ve deri altı dokusunun sıcak, sıcak bir madde, yakıcı kimyasal maddeler, elektrik akımı veya radyasyon gibi bir nedenle harabiyetine “yanık” denir.
YANIK; en ciddi ve en acı veren yaralanmalar arasında yer almaktadır.(Buraya dikkat en acı veren yaralanma arasındadır.Kişi 3. veya 4. derece ise sinir hasarı olduğundan ve hayati tehlikeye-organ kaybına neden olabileceğinden yanmış ama sesi çıkmıyor ise DİKKAT),yanık ile geldi ve ağrı çekiyor ise pansuman ile birlikte acının durumuna göre AĞRIYI kesmek gerekir,pansuman ilk müdahale ile BİRLİKTE.
ÖNEMİ:
-Türkiye’de her yıl 200 BİN yanık vakası gerçekleşiyor, “15 bini” yatarak tedavi alıyor.(Bu hangisi yatarak tedavi almalıyı “ayırmak” önemli)
-Türkiye’de her yıl 200 kişi yanık nedeniyle ÖLÜYOR.(Habere konu hasta gibi geç müdahale,geç SEVK olursa hasta ÖLEBİLİR,siz de vicdanen-hukuken zan altında kalabilirsiniz)
NEDEN YANIYORUZ?
1-Isı (Termal yanıklar),
2-Kimyasal maddeler,
3-Elektrik,
4-Radyasyon
1-ISI(TERMAL)
*Sıcak sıvılarla haşlanma EN SIK karşılaşılan nedendir. Sıcak su, süt, sıcak yemek (sulu yemek veya çorbalar), çay ve kızgın yağ gibi akıcı sıvılarla oluşan yanıklar bu gruba girer.
*Ev ve işyerlerinde olan yangınlarda genellikle “alev yanıkları” görülür.
*Ek olarak, özellikle kapalı alanlarda olan yanıklarda solunum sistemi de doğrudan veya dolaylı olarak yanık yaralanmasına maruz kalabilir(Haberde ölğm nedeni 2 neden den olabilir 1 dehidrate kalmıştır hasta,2.alev-patlama tipi yanıklarda solunum yolları-akciğer e yoğun miktarda sıcak hava girmesine bağlı olarak “solunum yetmezliğinden” ölmüş olabilir.Enfeksiyon vs “AKUT” öldürmez haberdeki hasta gibi.
Ozaman bir püf nokta: Hastanın ciltte yanık miktarı fazla değil örneğin ancak patlama tarzı(doğalgaz vs )sıcak alev olabilecek tarzda “ANAMNEZ ÖNEMLİ” yanık hikayesi ile gelir ise VİTAL BULGULAR (spo2! ) ile birlikte muayenede solunum sistemi ile ilgili şüphe-zorlanma şikayeti vs var ise GEREKİRSE(dumana maruziyet var ise vs) AKCİĞER GRAFİSİ+KANGAZI(karbonmonoksit intoks veya PO2-PCO2 açısından check ediniz)mutlaka alın.Hastanın solunum sisteminin etkilendiğini düşündüren bir püf noktası daha var,BURUN KILLARI YANDI ise (demekki PATLAMA şüpheli yanıkta,burun dahil solunum sistemi muayane ve tetkik ÖNEMLİ)Sıcak alev maruziyet de hastalarda akciğer problemi(ARDS ) gibi ölüm nedeni olabiliyor..
ELEKTRİK YANIĞI
*Elektrik akımına bağlı yanıklar iş yerlerinde, fabrikalarda, yüksek gerilimle ortaya çıkan yanıklardır.
*Evlerde düşük voltajla olan yanıklar genellikle ufak yaralanmalar oluşturur ve hayati tehlike taşımazlar.
*Ancak yüksek enerjili elektrik yanıkları bazen ölümcül olabilecek yanık yaralanmalarına neden olabilir.
Elektirik yanığında giriş ve çıkışta lokal yanıkla birlikte,iletken olan kemik dokudan dolayı dış muayenede yanık olmadığı görünütüsü verse de kemik üstü kas tabaka vs de yüksek gerilim hattı yanıklarında daha çok olmak üzere hasar görülebilir.DİKKAT..
KİMYASAL YANIK
*Kimyasal yanıklar da tıpkı elektrik yanıklarıgibi genellikle iş yerlerinde olan yanık yaralanma türleridir.
*Asit, baz, fosfor, sönmüş kireç gibi birçokN kimyasal ajan yanık yaralanmasına neden olabilir.
KİMLER RİSK ALTINDA?
*En önemli faktör yaştır. 15 yaş altı ve özellikle 4 yaş ve bu yaşın altındaki çocuklar,
*Bu yaş grubunda tehlikeyi sezme ve gerekli önlemleri alma, kaçınma gibi yetiler henüz gelişmemiştir. Dolayısıyla yanığa maruz kalma olasılığı artmaktadır.
*Bedensel engelli çocuklar ,
*Aktif çalışma yaş grubunda (18-45 yaş) iş kazalarına bağlı yanıklar daha sık görülmektedir.
*Çocuklarda görülen yanıklar daha çok evlerde meydana gelirken, bu yaş grubunda yanıklar iş yerlerinde ve açık alanlarda ortaya çıkmaktadır.
*”Bu yaş grubunda” ortaya çıkan yanıklar daha ölümcül ya da sakat bırakıcı nitelikte olmaktadır.
*Yaşlı insanlar diğer bir risk grubunu oluşturmaktadır.(BAKINIZ HABER; yaşlı hasta 1.derece yanık deniyor ancak mutfak tüpü ve söndürmeye uğraşıyor yani sıcak ısı ve hava ile temas var ,hasta 1.derece yanıktan ölmez,yetersiz hidrasyon veya solunum yetmezliği katılmış olabilir.Bir nebze karbonmonoksit zehirlenmesi de olabilir)
*Çünkü bu insanlar herhangi bir kaza veya yangın sırasında, hareket yetenekleri kısıtlı olduğundan, kaçıp kurtulma şansları dahaazdır.
**Özetle yangınlarda; çocuklar, bedensel engelliler ve yaşlılar daha fazla yanık yaralanmasına maruz kalmaktadırlar.
GELEN-GETİRİLEN hastanın yaşı çok önemli,refleks olarak kaçması zor küçükçocuk veya yaşlı hastalarda “biraz daha dikkatli kontrol ” genel vucut direncinin de düşük olmasından dolayı çok önemli
YANIĞIN ŞİDDETİNİ(HAYATİ TEHLİKE VEYA İYİLİŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER)
-Yanığın Derinliği(bunları zaten biliyoruz)
-Yanığın Genişliği,(bunları zaten biliyoruz)
-Yanığın Lokalizasyonu,(bunları zaten biliyoruz)
-Hastanın Yaşı,(yukarıda konuştuk)
-Hastanın Özgeçmişi,(diyabet hastası örneğin yara iyileşme süresi etkilenir,)
-Yanığın Nedeni.(denge problemi,hissizlik vs )
YANIK SINIFLAMA
yanığın derideki seviyesine göre değişir
1.DERECE:
*Tipik olarak güneş yanıklarında görülen yanıklardır.
*Yalnızca epidermis zarar görür.
*Ciltte eritem, ödem ve hafif ağrı vardır, bül oluşmaz.
*Tedavi semptomlara yöneliktir.(ANALJEZİK+LOKAL CİLT YENİLEMEYE YARDIMCI KREM FİTO-MADECASSOL GİBİ)
*Epidermisin en alt tabakasını oluşturan bazal hücrelerin çoğalması ve replasmanı ile I.derece yanık 4-7 gün içinde iyileşir.
*Birinci derece yanıklar geleneksel olarak vücut yüzde hesabına sokulmaz (her hangi bir cerrahi problem taşımaz).
*İyileşme döneminde ve bu dönemi takip eden 4-8 günlük periyotta herhangi bir komplikasyon gelişmez ise, her hangi bir nedbe (skar) ya da iz bırakmadan iyileşir.
2.DERECE:
*Epidermisin tamamı ve dermisin bir bölümü tutulmuştur.
*Klinik olarak ağrı, eritem ve bül oluşumu ile karakterizedir.
*Daha çok sıcak suyla haşlanma, alevle veya sıcak cisimle temasla oluşur.
*Kısmi kalınlıkta olan yanıklar parlaktır.
*Cerrahi eldivenle tutulduğunda altta kolayca kayar ve ıslaktır. Cilt çok hassas ve yumuşak olup katlanabilir.
*Bu yanıklar kendi içinde deri kısımlarını etkileyip etkilemediğine göre, yüzeyel ve derin olarak iki ayrı kategoride değerlendirilir.
3.DERECE
*Tüm deri tabakalarını etkilenir.
*Sinir uçları da harap olduğundan ağrı azdır.
*Eritem ve bül oluşmaz, kahverengi renk değişikliği vardır.
*Kendiliğinden iyileşerek kapanmazlar, cerrahi olarak kapatılması gereken yanıklardır.
*Tam kat yanarak canlılığıni yitirmiş deriye yanık eskarı denir.
BURADA ÖNEMLİ BİR NOKTA: YANIK kısım olarak tamamı 1. veya 2. veya 3. olarak olmaz genelde,cildin bir kısmı 1. diğer kısmı 2. bir kısmı da 3. olabilir.Yani hasta ağrı duyuyor diye 2. diyip geçmeyin,Muayene edin yaraya bakın bir kısmı 3.olmuş geneli 2.olan bir yanıkla karşı karşıya kalabilirsiniz.DİKKAT..
Yanık eskarı; cilt kurudur ve buruşuktur. Yanık kıllı bir bölge ise tutulup çekilen kıllar kolaylıkla
çıkar ve hasta bu işlemden rahatsızlık, ağrı duymaz.(ÖNEMLİ)
*Tedavisi cerrahi olup erken eskar eksizyonu ve greftleme işlemi yapılır.
*Eskar eksizyonu ve greftleme yapılmazsa ve 3 haftayı geçerse, eskar dokusu spontan olarak ayrışmaya başlar ve yerinde granulasyon dokusu ile kaplı deri defekti bırakır.
4.DERECE:
*Deri tamamen yandığı gibi, deri altı, kas, ve hatta kemik yanmıştır.
*Genellikle derin organ hasarı vardır. Tam kat yumuşak doku hasarı (hatta kemik) vardır.
*Uzun süreli direkt alev yanıkları, elektrik yanıkları, kimyasal madde yanıkları, erimiş metal yanıkları bu tür hasar yapabilir.
YANIĞIN GENİŞLİĞİ:
*Yanığın genişliği, tüm vücut yüzeyinin yüzde kaçını etkilediği şeklinde ölçülerek belirlenir.
*Yanık yüzeyinin ölçülerek belirlenmesi yanığın ciddiyetini belirlemesi, resüsitasyon ve prognozun ortaya konması ve nütrisyonel desteğin hesap edilmesi açısından önemlidir.
*Yangın bölgesi ya da acilde yanık alanını belirlemek için en pratik olarak “dokuzlar” kuralı kullanılır.
BU ÜÇÜNÜ DE YAZDIRIP ÇEKMECENİZDE TUTMANIZDA FAYDA VAR.BEYİN KULLANMADIĞINIZ BİLGİYİ UNUTUR (Kİ YANIKDA ÇOK KULLANILAN BİR BİLGİ DEĞİL ARADA SIRADA GELEBİLİR(BAZI İŞ KOLLARINA YAKIN ÇALIŞANLAR HARİÇ).DİĞER PÜF NOKTA “ADLİ AÇIN”, ya evde oldu ne adlisi? Ben bilmem kardeşim yandı isen bir tutanak soruşturma altı üstü değil mi?Yapın,sonra altından neler çıkacağını bilemezsiniz,sonuçta orada değilsiniz.Birde sonuçta hasta haberdeki gibi ÖLEDEBİLİR,sonra başa sarmayın.2.kısım için bu yazının sonunda faydalandım deme oranına göre devam edelim.(2.kısımda kimi sevk edelim?ilk müdahale?sıvı tedavisi?yanık pansumanı? hakkında vs yazacağım)Onu nereden bileceğim,face de BEĞENİ sayısından anlayacağım.Teşekkürler iyi çalışmalar dilerim arkadaşlar
5.ULUSAL ACİL TIP KONGRESİ VİDEO SUNUMUNU(İNTERNET EXPLORERDAN ) İZLEYEBİLİRSİNİZ
SUNUMU İZLEMEK İÇİN TIKLAYINIZ DOKTOR YANDIM YARDIM ET
HABER İÇİN TIKLAYINIZ
